header handjes

BREEDBEELD en De Rode Antraciet brengen fotografie binnen de muren

vrijdag 6 december 2024

Dossier: Onder één hoedje

BREEDBEELD, de amateurkunstenkoepel voor film, fotografie en multimedia, organiseerde samen met De Rode Antraciet een reeks fotografieworkshops in de gevangenis van Gent. Het project ‘Collage. Vertellen met beelden’ bracht vrouwen in detentie in contact met fotografie, met als doel dialoog, zelfexpressie en reflectie over identiteit te stimuleren. Het initiatief is onderdeel van All-In, een samenwerkingstraject waarmee BREEDBEELD fotografie en film toegankelijker wil maken voor groepen die anders moeilijk bereikbaar zijn.

Cindy Peeters van BREEDBEELD vertelt hoe de samenwerking tot stand kwam. “We wilden met groepen werken die niet vanzelfsprekend toegang hebben tot ons aanbod. De detentiecontext was nieuw voor ons. We beseften dat we niet zomaar konden aanbellen bij een gevangenis, dus zochten we een ervaren partner. Via De Rode Antraciet vonden we een ingang.” 

De Rode Antraciet, een organisatie die inzet op sport en cultuur in een detentiecontext, zag het potentieel van het project. “Mensen in detentie hebben recht op kunst en cultuur,” vult Bjorn Callens van De Rode Antraciet aan. “Fotografie was voor ons interessant omdat mensen in detentie nauwelijks met beelden in aanraking komen, terwijl we buiten de muren net overspoeld worden door beeldmateriaal.”


Zelfportretten met wegwerpcamera's

Hoe ga je aan de slag met de praktische beperkingen van een detentiecontext? Materiaal binnen de muren brengen was niet evident, en digitale camera’s waren niet toegestaan. De vrouwen legden daarom hun leefwereld en hun eigen portretten vast met wegwerpcamera’s. 
Hilde Braet BREEDBEELD MG 7385

(c) Hilde Braet

Fotografiecoach Hilde Braet begeleidde hen in dit proces. Hilde had al ruime ervaring met fotografie als instrument voor bewustwording. Toch was dit haar eerste project “binnen de muren”. “De context is anders: er zijn veiligheidscontroles en een resem praktische beperkingen. Maar de methodiek die ik gebruikte, was niet verschillend dan in andere contexten,” vertelt ze. De roze schorten van de vrouwen zorgden wel voor een opvallend beeld: “Aan het begin van elke workshop werd ik overspoeld door “een echte pink wave”. Haar aanpak was bewust bottom-up. “Ik bracht ideeën aan, maar vooral luisterde ik naar hun interesses. Dat werkte.”

Tussen veiligheid en vrijplaats

De gevangeniscontext bracht ook andere uitdagingen mee, vertelt Hilde. “Je werkt met kwetsbare mensen en moet voorbereid zijn op onverwachte situaties. Gelukkig werd ik bijgestaan door een vrijwilliger met kennis van fotografie én een achtergrond als psychiater. Op het moment dat ik bezig was rond zelfportretten, kon zij in gesprek gaan met de deelnemers. Het is zo belangrijk dat er iemand aanwezig is met die kennis van zaken.”
Bjorn wijst op het spanningsveld binnen de detentiecontext: “Veiligheid is uiteraard belangrijk, maar we vinden het cruciaal dat de organisaties waarmee we samenwerken focussen op het artistieke aspect. De theaterzaal in de gevangenis beschouwen we ook een beetje als een vrijplaats. Het is de enige ruimte waarvan je zou kunnen denken dat je je buiten de muren bevindt, bijvoorbeeld in een cultuurcentrum. Dat triggert om die detentiecontext even te vergeten en te focussen op het moment.”
"Samenwerkingen als deze maken het mogelijk dat mensen na hun vrijlating blijven participeren, bijvoorbeeld in de amateurkunsten.”
Bjorn Callens (De Rode Antraciet)

Een leertraject voor iedereen

Het project had impact op zowel de deelnemers als de samenwerkende organisaties. Voor de vrouwen bood het een kans tot zelfexpressie en reflectie. Bjorn Callens benadrukt de waarde hiervan: “De fotografieworkshops hielpen hen inzien dat ze meer zijn dan ‘mensen in de gevangenis’. Het portfolio dat ze op het einde kregen, gaf hen iets tastbaars om trots op te zijn.”
Collage BREEDBEELD 93 A6377

fotograaf: onbekend. BREEDBEELD en De Rode Antraciet

De Rode Antraciet zag het belang van samenwerking bevestigd. “Wij kennen de detentiecontext, maar de expertise van een partner zoals BREEDBEELD tilt zo’n project naar een hoger niveau. Samenwerkingen maken het bovendien mogelijk dat mensen na hun vrijlating blijven participeren, bijvoorbeeld in de amateurkunsten,” aldus Bjorn. Eens buiten, ga an mensen op zoek naar een woonst en een job, maar ook zinvolle vrijetijdsbesteding is een belangrijke factor. 
Voor BREEDBEELD was 'Collage' een waardevolle les, als één van de eerste projecten binnen All-In. Cindy: “We hebben geleerd dat je in zulke projecten niet te veel vooraf moet vastleggen. Het proces moet mee evolueren met de groep.” Het project zette BREEDBEELD ook aan om echt te focussen op bottom-up werken en op maat van de doelgroep.
“We hebben geleerd dat je in zulke projecten niet te veel vooraf moet vastleggen. Het proces moet mee evolueren met de groep.”
Cindy Peeters (BREEDBEELD)

Uitdagingen van instrumentele fotografie

Het project liep niet zonder hindernissen. Het tijdelijk karakter bleek een uitdaging: in een arresthuis is er veel verloop, waardoor niet alle deelneemsters het traject konden afronden. “Op het slotmoment waren er slechts vier vrouwen aanwezig,” vertelt Hilde. “Dat was een teleurstelling, maar het is de realiteit waarmee je moet leren omgaan.”
Hilde Braet BREEDBEELD 19 1139 1

(c) Hilde Braet

Bjorn benadrukt dat duidelijke afspraken met de organisatoren essentieel zijn. “Er is altijd een spanningsveld tussen artistieke resultaten en procesgericht werken. Het moet duidelijk zijn welke resultaten organisaties kunnen verwachten.” Ook wijst Bjorn op een andere valkuil: “Je moet als organisatie bewust zijn van de context en de kwetsbaarheid van de deelnemers, maar het project mag niet overslaan naar hulpverlening. Het is belangrijk om die grenzen te bewaken.” 
Daarbij benadrukt Hilde de nood aan een grondige voorbereiding én nazorg in dergelijke trajecten. “Je kunt niet zomaar aan de slag gaan met instrumentele fotografie; dat vergt een zekere maturiteit van de begeleider én kennis van de doelgroep.”

Blik op de toekomst

Hoewel er nog geen concrete plannen zijn voor nieuwe projecten binnen de gevangenis, blijft het thema op de agenda staan bij BREEDBEELD. “Begin volgend jaar plannen we een overleg met alle All-In-partners om te kijken hoe we verschillende doelgroepen ook in de toekomst beter kunnen betrekken,” zegt Cindy.
Bjorn benadrukt het belang van initiatieven zoals Collage. Het detentieaspect is immers maar een deel van iemands identiteit. Deze projecten helpen mensen in detentie én de samenleving om dat in te zien. “Bijna iedereen komt ooit vrij, dus het is ongelooflijk belangrijk om te investeren in deze mensen. En ik denk dat amateurkunsten daar zeker een rol in kunnen spelen. Al is het maar om nieuwe interesses te ontdekken, of bijvoorbeeld aan zelfreflectie te doen via fotografie.”

'Collage. Vertellen met beelden' inspireert niet alleen om grenzen van sectoren te verleggen, maar ook om bruggen te slaan van een detentiecontext naar de samenleving buiten de muren. 

Terug naar overzicht
Barbara Delft Neem contact op met Barbara

Dit is ook interessant

FED XL 20241024 foto panel 2

Op het raakvlak tussen sociaal-cultureel werk en amateurkunsten ontstaan mooie dingen
GENTS SLAMPIOENSCHAP 2022 VOORRONDE 2

Hoe Slam Poetry Creatief Schrijven en het Vermeylenfonds samenbracht