De weg naar Europa start in Vlaanderen?
woensdag 4 oktober 2023
Verenigingen die Europese regelgeving willen doorgronden, inspraak willen of financieringsmogelijkheden willen benutten, komen vaak terecht in een doolhof. Nochtans heeft Vlaanderen/België meerdere wegwijzers en sleutels om de juiste Europese deuren te vinden en te openen. Als beleidsmakers echter geen actievere Europese reflex ontwikkelen, worden verenigingen daar de dupe van.
Europa voor bedrijven, overheden en de burgers… En wat met verenigingen?
Verenigingen ervaren het aan de lijve. Europese regelgeving is geschreven op maat van (grote) bedrijven, overheden of individuen. Denk maar aan de GDPR of UBO regelgeving. Enkel al het gebruikte jargon en de mogelijke misbruiken die men wil bestrijden verraden de ‘enterprise’-bril die Europese beleidsmakers opzetten.
Je zal maar vrijwilliger zijn en geconfronteerd worden met een bank die plots de rekeningen van je vzw wil sluiten omdat je de ‘Declaration of Ultimate Beneficial Owners’ niet liet ondertekenen door alle betrokkenen of omdat je hun ID-kaarten niet verzamelde. Een gevolg van de wetgeving tot voorkoming van witwassen van geld en financiering van terrorisme… En dit is maar één van vele voorbeelden.
Stem Europese regelgeving dus ook af op ‘for purpose’-verenigingen, niet enkel op overheden en bedrijven.
Vlaanderen/België is een volwaardig lid van de Europese Unie maar geen actief clublid
De bestaande Europese inspraak- en overlegkanalen worden vaak niet of onvoldoende gebruikt of reacties komen te laat. Vlaanderen kan en moet een actievere rol spelen in het Europese besluitvormingsproces. Een zelfde bevinding lezen we ook in de ‘Conceptnota voor nieuwe regelgeving, over een meer actieve rol van de Vlaamse overheid in het Europese besluitvormingsproces’ (Karin Brouwers, Peter Van Rompuy, Orry Van de Wauwer, Vera Jans, Joke Schauvliege en Tinne Rombouts - 20 juli 2023):
‘Het is verbazend dat er op politiek en maatschappelijk vlak in België slechts een geringe aandacht is voor het Europese besluitvormingsproces. Het land getuigt van een vrij passieve opstelling tijdens het Europese onderhandelingsproces, wat evenwel in schril contrast staat met de houding van tal van andere lidstaten. Bovendien is in het Vlaams Parlement (net zoals in de andere federale en regionale parlementen) het besef te weinig aanwezig dat EU-aangelegenheden niet restrictief kunnen worden beschouwd als aangelegenheden van buitenlands beleid, maar steeds meer van intern beleid met een Europese dimensie.’
Vlaanderen heeft nochtans een hele rits aan mogelijkheden en instrumenten om mee te wegen op de Europese agenda. Zo zijn er niet enkel onze Vlaamse politici die zetelen in het Europees Parlement (de 'MEP’s', Members of European Parliament) maar ook onze ministers die vanuit hun beleidsdomein de respectievelijke EU-ministerraden bijwonen (voorbereid door ambtenaren). En iets meer achter de schermen is er de Vertegenwoordiging van Vlaanderen bij de EU of het Europees Comité van de Regio’s, de Europese Economische en Sociale Commissie, enz.
Overlegmogelijkheden als de Open Coördinatiemethode (OMC), de Gestructureerde dialoog (SD), enz. bieden de kans om in gesprek te gaan met andere lidstaten, om standpunten te verduidelijken of medestanders te vinden. En dit niet enkel binnen het beleidsveld Cultuur. Europese voorstellen en regelgeving binnen álle beleidsdomeinen moeten bij wijze van spreken de ‘verenigingstoets’ doorstaan. Sociaal-culturele en amateurkunstenorganisaties zijn thematisch immers actief in diverse beleidsdomeinen. En sinds de hervorming van het economisch recht worden vzw's als ondernemingen gezien. Daardoor moeten ze dus ook voldoen aan heel wat regelgeving die niet specifiek voor hen bedoeld is (zie ook hierboven).
Wat Cultuur betreft lezen we in het Verdrag over de werking van de EU, dat Cultuur een sector overschrijdend gebied is dat bruggen slaat naar en synergieën creëert met andere beleidsterreinen. Want cultuur draagt in belangrijke mate bij tot de sociale samenhang, de totstandbrenging van een gemeenschappelijk gevoel van samenhorigheid en de bevordering van gemeenschappelijke waarden en culturele verscheidenheid.
Ook de Europese Commissie geeft zelf aan dat cultuur een aandachtsgebied moet worden binnen de verschillende beleidsdomeinen. Zo zijn er Europese DG's (directoraat Generaal) die transversaal hoe langer hoe meer met cultuur te maken hebben. Cultuur zit immers vervat in tal van beleidsdomeinen (ontwikkelingsbeleid, mobiliteit, senioren, arbeidsmarktbeleid, innovatie, duurzaamheid, enz…).
Belangrijk is ook dat de federale en Vlaamse regering de interpretatieruimte die Europese regelgeving (meestal) biedt maximaal gebruiken. Leg de schuld van ‘overbodige regels en administratie’ niet bij Europa, als er ruimte is om vanuit Vlaanderen/België eigen accenten te leggen of af te wijken. De Vlaamse regering mag bij de implementatie van Europese richtlijnen niet ruimer of strenger zijn dan wat voorzien is (het ‘no gold-plating’-principe).
Eva De Bleeker (Open VLD) en Karin Brouwers (cd&v) tijdens Wascabi 2023
Erken bij deze vertaalslag van Europese regelgeving naar federale/Vlaamse regelgeving, de uniciteit van het verenigingsleven zodat ze niet in grijze zones of ongewenste situaties terechtkomen. Specifiek moeten uitzonderingen of gerichte regels voor vzw’s overwogen worden zodat vzw’s geen regels moeten volgen die niet toepasbaar of buiten proportie zijn en hun werking nodeloos belasten.
Kortom, als Vlaamse/Belgische politici de Europese paraplu open trekken lijkt ons dat vaak een excuus voor de eigen passieve houding t.a.v. het Europese speelveld. En daar ligt dus nog werk op de plank.
Daarom roepen we de Vlaamse en federale overheden op om de Europese besluitvorming met impact op sociaal-culturele en amateurkunstenorganisaties intensiever op te volgen.
- De Vlaamse overheid neemt o.a. via de Permanente Vertegenwoordiging deel aan het besluitvormingsproces binnen de EU. Voor het brede cultuurveld is het departement Cultuur, Jeugd en Media daar slechts in beperkte mate mee bezig. Heel wat waardevolle aanbevelingen uit onderzoeksrapporten -besteld door datzelfde departement - blijven daardoor ook dode letter.
- Ook andere Europese overleg- en inspraakkanalen worden onvoldoende benut.
- In het Vlaams en federaal parlement is er te weinig aandacht voor Europese regelgeving. Richt een interparlementaire werkgroep op om proactief meer politieke aandacht te garanderen voor Europese regelgeving. En voorzie in de vakcommissies Europa-watchers die Europese dossiers die relevant zijn voor de betrokken commissie opvolgen en inspanningen leveren om ze op de commissieagenda te plaatsen.
- Breng in kaart wie over Europese besluitvorming op welke fora welke beslissingen neemt met mogelijks negatieve gevolgen voor sociaal-culturele en amateurkunstenorganisaties. Bouw garanties in dat op al deze plekken een proactieve reflex leeft van wat gevolgen kunnen zijn voor het verenigingsleven in Vlaanderen.
En wat met de EU-financieringsprogramma’s?
Bijna de helft van de sociaal-culturele en amateurkunstenorganisaties doet beroep op middelen van de EU. Binnen brede cultuurprogramma’s maar evenzeer daarbuiten gezien ze rond uiteenlopende thema’s werken. Ze zijn als trekker of partner betrokken in Europese projecten en het gros van hen is ook actief in Europese koepels en netwerken. Ze ervaren tegelijk heel wat drempels die vaak te maken hebben met de complexiteit van Europese procedures.
Een tijdje geleden deed IDEA Consult, in opdracht van Vlaamse overheid (Departement Cultuur, Jeugd en Media) een ‘Onderzoeksopdracht met aanbevelingen om betere informatie over en toeleiding naar EU-programma’s voor de brede Vlaamse culturele sector te realiseren’ (eindrapport,10 november 2022). Dit onderzoek focust op de relevante EU-financieringsprogramma’s voor de culturele sector en in hoeverre zij toegankelijk zijn, de drempels die culturele organisaties ondervinden rond Europese subsidieprojecten en hoe het Vlaamse ondersteuningslandschap een gerichtere rol kan spelen in het toeleiden van organisaties naar Europese subsidies.
Goed om weten is dat er in 2021 een nieuwe 7-jarige Europese begrotingscyclus (2021-2027) startte. Het begrotingsbudget bevat ook diverse financieringsinstrumenten, met zowel directe als indirecte financieringsinstrumenten.
‘Dat kluwen van Europese financieringsmogelijkheden biedt diverse opportuniteiten voor de Vlaamse culturele sector om extra financiële middelen aan te trekken, niet enkel binnen het beleidsdomein Cultuur (op Europees niveau onder de bevoegdheid van het Directoraat-Generaal voor Onderwijs, Jeugdzaken, Sport en Cultuur (DG EAC)), maar ook beleidsoverschrijdend. Anno 2022 blijft het echter een uitdaging om enerzijds goed grip te krijgen op de (financierings)opportuniteiten die Europa biedt voor de cultuursector, deze informatie helder te communiceren naar het culturele veld in Vlaanderen én hen zo goed mogelijk te ondersteunen in het capteren van deze opportuniteiten.’ (eindrapport IDEA)
Vandaag zijn er in Vlaanderen vier organisaties die een expliciete rol opnemen in het toeleiden van cultuuractoren naar Europese subsidies: VLEVA, Cultuurloket, Creative Europe Desk Vlaanderen en DJCM. Daarnaast zijn er de Nationale contactpunten van Europese programma’s (NCP). Hun opdracht bestaat uit het voorzien van een betere dienstverlening hierrond naar de cultuursector, o.a. door betere onderlinge afstemming van acties en communicatie. Hierbij nog even onder de aandacht brengen dat de sociaal-culturele en amateurkunstensectoren OOK tot de 'cultuursector' behoren.
Maar ondanks verschillende gidsen en tools die ontwikkeld worden om de informatiedoorstroom over Europese financieringsmogelijkheden te verbeteren, vraagt het veel tijd, kennis, vaardigheden en dus middelen van organisaties om de informatie te doorploeteren, te evalueren op hun relevantie en indien nuttig een financieringsaanvraag in te dienen. Investeringen die kleine organisaties meestal niet kunnen dragen. Ondersteuning en advies vanuit organisaties die deze opdracht meekregen is dus geen overbodige luxe. En gezien het culturele veld in Vlaanderen ruimer gedefinieerd wordt dan in Europa, past hierbij nogmaals de oproep om ook verder te kijken dan het beleidsdomein Cultuur.
Hieromtrent zien we heel wat werkpunten voor de Vlaamse overheid:
- Zorg dat sociaal-culturele en amateurkunstenorganisaties optimaal toegang hebben tot mogelijkheden die de EU hen biedt.
- Ga na hoe Europese procedures om steun te krijgen, vereenvoudigd kunnen worden op maat van sociaal-culturele en amateurkunstenorganisaties.
- Zorg voor meer begeleiding bij opmaak en indienen van complexe projectaanvragen. Het meezoeken naar partners en mogelijke cofinanciering zijn daarbij aandachtspunten.
- DCJM zou een bredere en sterkere regierol moeten opnemen om de Vlaamse culturele sector nog sterker en gerichter toe te leiden naar de verschillende Europese financieringsprogramma’s. Hiervoor zijn significante bijkomende middelen nodig. Zo zou DCJM bijvoorbeeld een EU-werkgroep kunnen oprichten die bestaat uit de kerntoeleiders (Vleva, Cultuurloket, NCP’s…) en periodiek de sectorale en transversale steunpunten en de belangenbehartigers betrekken.
- Waardeer de internationale positie die sociaal-culturele en amateurkunstenorganisaties innemen. Ze leveren vaak straf werk dat niet of onvoldoende wordt gezien.
Voorjaar 2024: België voorzitter van de Raad van de Europese Unie en verkiezing nieuw Europees parlement
Op zaterdag 6 januari 2024 is het zover… Dan wordt het EU-voorzitterschap feestelijk afgetrapt in Mechelen. En natuurlijk met een cultureel programma, bekende Vlaamse artiesten, familievoorstellingen, lezingen en ‘s avonds een spektakel waarin innovatie en de culturele troeven van Vlaanderen centraal zullen staan. We duizelen van zoveel cultuur…
Centraal staan de krachtlijnen van het Vlaamse EU-voorzitterschap: innovatie, verbinding en weerbaarheid.
Het EU-voorzitterschap houdt ook in dat verschillende Ministerraden worden voorgezeten door Belgische/Vlaamse ministers en voorbereid door hun experten. De bevoegdheden Cultuur, Jeugd en Media worden in de EU behandeld in de Raadsformatie OJCS, waaronder de Raden Onderwijs, Jeugdzaken, Cultuur en Sport vallen.
Verder lezen we dat de Vlaamse cultuurprioriteiten tijdens het Belgische voorzitterschap de volgende zijn:
- De digitale transformatie van de 'culturele en creatieve sectoren en industrieën' (CCSI) ondersteunen en stimuleren.
- Vlaams en Europees cultureel erfgoed op de EU-agenda Cultuur houden.
- De Vlaamse culturele identiteit zichtbaar maken en een Europees collectief gedeelde identiteit promoten.
Of zoals de Vlaamse overheid het zelf formuleert in haar projectplan:
‘Het EUVZP biedt ook zeer mooie opportuniteiten om de Vlaamse belangenbehartiging binnen de Europese Unie te versterken. Een gericht en doordacht programma van (informele) vergaderingen en evenementen zal hier een belangrijke bijdrage toe leveren (bijvoorbeeld ministeriële conferenties, informele Raden, plaatsbezoeken of andere Voorzitterschapsinitiatieven). Daarbij kan Vlaanderen enerzijds zijn troeven en expertise internationaal uitdragen en anderzijds bepaalde thema’s en beleidskwesties op de Europese kaart zetten die voor Vlaanderen van belang zijn en voor de Europese Unie en Vlaanderen een duidelijke meerwaarde opleveren….’ (Projectplan EU-voorzitterschap 2024, Departement Kanselarij en Buitenlandse Zaken)
Wij hopen alvast dat die ‘goede samenwerking tussen de lidstaten’ en ‘de kans om onze eigen klemtonen te leggen’ ook aangewend worden om het belang van verenigingen en het pleidooi voor een ‘verenigingstoets’ in de kijker te zetten.
Deze boodschap richt zich ook aan onze (toekomstige) Vlaamse Europarlementsleden die we op 9 juni mogen verkiezen. Neem onze vragen mee en zorg vooral voor een stevig antwoord.
