Nieuwe veldtekening cultuureducatie
maandag 22 november 2021
10 jaar na de eerste “veldtekening cultuureducatie” werkte het HIVA – Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving (KU Leuven) - aan een actualisering in opdracht van het Departement Cultuur, Jeugd en Media. Het resultaat werd eind september gepubliceerd: “Cultuureducatie in de vrije tijd. Een tweede veldtekening”. Het rapport geeft een stand van zaken van het cultuureducatieve veld in Vlaanderen, en brengt evoluties en tendensen in kaart. Wat leren we over cultuureducatie in de amateurkunsten en het sociaal-cultureel volwassenenwerk?
Groot cultuureducatief aanbod bij amateurkunsten en sociaal-cultureel werk
Via een online survey en gerichte focusgroepen werden organisaties uit het brede veld van kunst en cultuur bevraagd over hun educatieve activiteiten in de vrije tijd. De negen landelijke amateurkunstenorganisaties en zo'n 65 organisaties uit het sociaal-cultureel volwassenenwerk deden een bijdrage aan het onderzoek.
Over alle sectoren heen blijkt dat 60% van de organisaties aangeeft een cultuureducatief aanbod in de vrije tijd te organiseren, wat een lichte daling is tegenover 2011 (-6%). Het percentage is het hoogst bij organisaties die gesubsidieerd worden onder het participatiedecreet, gevolgd door organisaties in de amateurkunsten, het sociaal-cultureel volwassenenwerk en de jeugdsector. Zowel bij amateurkunsten als sociaal-cultureel werk blijkt dat ongeveer 80% van de organisaties een cultuureducatief aanbod in de vrije tijd ontwikkelt.
Uit het onderzoeksrapport
Tendensen en evoluties in kaart
Bekijken we de trends en evoluties, dan valt het op dat het educatief aanbod steeds vaker op maat wordt georganiseerd van kwetsbare doelgroepen. Verder gaat er steeds meer aandacht naar individuele coaching en feedback, en co-creatie met de deelnemers. Zeker tijdens de coronacrisis werd er gezocht naar nieuwe manieren van participatie, zowel online als offline. Thematisch gaat er meer aandacht naar actuele onderwerpen als identiteit en fake news, maar de onderzoekers zien ook een terugkeer naar "arts&crafts". Het aanbod is daardoor bijvoorbeeld vaker dan vroeger gericht op het zelf creëren.
De onderzoekers schenken aandacht aan intersectorale samenwerking, maar ook aan samenwerking met het onderwijs. Zo blijkt dat er een lichte stijging is in de samenwerking met scholen, al scoren amateurkunsten en sociaal-cultureel volwassenenwerk daar lager op dan de andere subsectoren, zoals kunsten, cultuur- en gemeenschapscentra en erfgoed. Het rapport wijst op de nood aan afstemming tussen het cultuur- en onderwijsbeleid en onderstreept het belang van stimulansen als Cultuurkuur (cultuureducatie in de klas) en Kunstkuur (samenwerking tussen scholen en het deeltijds kunstonderwijs). Ook verwijzen de onderzoekers in het rapport naar de verankering van amateurkunsten in het deeltijds kunstonderwijs, via de alternatieve leercontext.
Uit het onderzoeksrapport
Aanbevelingen voor praktijk en beleid
Na elk hoofdstuk vatten de onderzoekers enkele aanbevelingen samen voor zowel organisaties als beleidsmakers. De "cultuureducatieve sector" is eigenlijk geen sector, aldus het onderzoeksrapport. Er is geen overkoepelend steunpunt of decreet, cultuureducatie wordt op verschillende manieren benoemd én geïnterpreteerd, en er is in Vlaanderen ook geen eengemaakte opleiding. Dat zorgt er onder meer voor dat organisaties een gebrek aan appreciatie en middelen aanvoelen.
Het onderzoeksrapport roept beleidsmakers daarom op om een helder beleidskader te schetsen, met duidelijke ambities en definities. Verder pleiten de onderzoekers voor meer transversale impulsen met een focus op structurele subsidies in plaats van een projectlogica die gericht is op "quick wins." Ook zien zij kansen in het nieuwe bovenlokale veld.
Bijna twee derde van de bevraagde organisaties rapporteert dat cultuureducatie een belangrijk doel is. Bij 80% staat cultuureducatie ook effectief ingeschreven in het beleidsplan. De ambities bij de organisaties blijken groot. Het onderzoeksrapport geeft alvast enkele handvaten voor het beleid om deze ambities mee te ondersteunen.
Benieuwd naar meer? Bekijk dan het webinar dat het departement CJM samen met de onderzoekers van het HIVA organiseerde.
Download hier het integrale onderzoeksrapport "Cultuureducatie in de vrije tijd. Een tweede veldtekening".
