De rand rond Brussel. Een plek waar het schuurt tot het blinkt
maandag 5 september 2022
Dossier: De Tandem
Armoede, migratie, taligheid. Ann noemt het liever uitdagingen dan problematieken. Zij en Zender-coördinator Koen zijn het roerend eens dat hun organisaties allebei op zoek moeten naar oplossingen om bij te dragen aan de vele issues die hun streek Halle-Vilvoorde kent. Waar het kan, doen ze dat graag samen. Een expeditie in 18 gemeenten geeft aanleiding tot afstemming. En … samen ijsjes eten.
Koen Demarsin, algemeen coördinator van Zender: Cultuurregio Pajottenland & Zennevallei. (foto: Filip Claessens). Ann Stuer, coördinator van Avansa Halle-Vilvoorde
Ann over Koen: “Koen is archeoloog van opleiding. Hij bekijkt eerst ‘de bovenkant’ en gaat dan steeds een laagje dieper. Krachtdadig en met respect voor wat eronder zit.”
Koen over Ann: “Ann kan snel mensen inschatten. Ze weet waar iemand warm van wordt. Tegelijk denkt Ann toekomstgericht. Ze wil niet zomaar herhalen, maar zorgt voor andere invalshoeken en manieren van doen.”
De woorden experiment en zoektocht vallen veelvuldig in dit gesprek. Net als maatschappelijke relevantie en dynamiek. Koen en Ann kennen elkaar nog maar pas. Van maart dit jaar ongeveer. Ann is nieuw als coördinator. Koen staat al langer aan het roer, maar zijn organisatie vervelde. Vroeger lag de focus uitsluitend op erfgoed. Onder impuls van het bovenlokaal cultuurdecreet (2020) is het speelveld breder geworden.
Hoe hebben jullie de ommezwaai van pure erfgoedwerking naar intergemeentelijk samenwerkingsverband cultuur (IGS) beleefd, Koen?
Koen: Vooral als een uitdaging. Tien jaar geleden zijn we gestart als ondersteuners van erfgoedspelers zoals heemkringen, kerkfabrieken en musea. Vandaag zijn we er voor alle cultuur- en erfgoedwerkers. Professioneel en in de vrije tijd. Denk maar aan cultuur- en gemeenschapscentra, bibliotheken, vrijetijdsambtenaren en andere cultuurspelers in het Pajottenland en Zennevallei. Via cultuur willen we inzetten op een regio waar het aangenaam leven is, met extra aandacht voor welzijn. Dat we nu cultuurbreed werken, vind ik een enorme verrijking. Verschillende perspectieven in 1 team leiden tot nieuwe reflexen. Onze medewerker 'bovenlokale cultuurwerking' brengt bijvoorbeeld een nieuw perspectief op cultuureducatie binnen. Net als haar eigen netwerk waartoe we vroeger minder toegang hadden.
Koen: Structureel ‘bovenlokaal’ werken voor cultuur (over grenzen van sectoren en gemeenten heen) is nieuw. Het is wat zoeken. Bovendien kregen we van de Vlaamse overheid uitdrukkelijk een regiefunctie. Dat betekent dat wij onze werking maar ook onze netwerken (cultuurcentra, bibliotheken, enz.) formeler invullen. Tegelijk testen we andere formats. Starten we nieuwe projecten, gaan we in zee met diverse partners.
Daar komt ook Avansa om het hoekje kijken, Ann. Hoe kijken jullie naar raakvlakken en verschil?
Ann: We zitten in een fase waarbij we bijna verrast kijken: oei, hoeveel gemeenschappelijkheid hebben wij? We vinden elkaars organisatie tof. We zijn dus niet geneigd te zeggen: zie dat jij niet op mijn terrein komt. Maar de oefening dringt zich wel stilaan op, in de zin van ‘schoenmaker blijf bij je leest’. Avansa mikt op een veel breder publiek. Denkt vanuit sociaal-culturele praktijken zoals LabLokaal of de WijKeuken maar ook acties rond digitale uitsluiting bijvoorbeeld. We spelen in op regionale noden met de juiste methodiek. Vroeger als een soort leverancier van vormingsaanbod. Nu streven we naar ruim partnerschap en bewustzijn of verandering in de regio.
Ann: De regio waarin Zender en Avansa projecten ontwikkelen is dezelfde. Maar onze positionering ten opzichte van lokale besturen is fundamenteel anders. Het bestuur van Zender bestaat enkel uit politici. Wij zeggen: in onze bestuursorganen liever geen mensen met een politiek mandaat. Dat geeft een heel andere invalshoek. Avansa is een autonome speler, in het hart van het middenveld. Wij hoeven niet te balanceren op politiek gevoelige evenwichten zoals altijd overal evenveel aanwezig zijn. Avansa wil nergens afwezig zijn, maar heeft meer keuzevrijheid in spreiding en timing.
Zender: cultureel samenwerkingsverband tussen 15 gemeenten en diverse partners.
Avansa Halle-Vilvoorde: sociaal-culturele organisatie actief in 35 gemeenten. Streeft naar een duurzame, inclusieve, solidaire en duurzame maatschappij.
Waar zie jij synergiën of fundamentele nuances Koen?
Koen: Wij richten ons minder tot de eindgebruiker, maar zijn eerder een go between tussen besturen enerzijds en cultuur/erfgoedactoren die zich richten op het publiek anderzijds. Vaak schuilt er een administratief-bestuurlijke logica in ons werk, bijvoorbeeld wanneer we gemeenten adviseren over procedures en vergunningen rond onroerend erfgoed. Zender en Avansa komen elkaar vooral tegen in maatschappelijk gerichte projecten waarbij we proberen in te spelen op de lokale dynamieken. Het grote verschil tussen de stedelijke en landelijke context bijvoorbeeld, migratie en taal, maar even goed toenemende druk van jonge inwoners, armoede, enzovoort. De lijst uitdagingen in deze streek is lang. Dus moeten we realistisch zijn. We kunnen niet alles oplossen maar wel ons steentje bijdragen. Elk vanuit ons eigen expertise én vanuit verenigde krachten. We zullen elkaar daarin moeten voeden en ontdekken waar de kruispunten liggen.
Ann: Wij werken in een versnipperde regio waar (deel)gemeenten en dorpen sterk van elkaar verschillen. Samenhang is er niet evident. Samen werken, samen leven, wonen, cultuur delen, leren van elkaar … vraagt kleine gecombineerde stapjes vooruit. Dit wil zeggen krachten bundelen en ‘micro-impactjes’ nastreven. Via experiment en gedeelde kennis. Af en toe een pitch op één van jullie netwerken betekent niet alleen tijdswinst voor ons maar ook extra terreinkennis.
Omgekeerd is Koen benieuwd naar het overzicht en de noden van de burgerbewegingen die Avansa in kaart bracht. Want daar hebben wij weinig toegang toe. Koen zetelt intussen in het Bestuur van deze Avansa. Niet als IGS-vertegenwoordiger of zo, maar als open minded man die opportuniteiten ziet. Doel? (Samen) zichtbaar aanwezig zijn en kwalitatief werk bieden. In die zin zal de vraag rond gemeenschappelijke projecten of samenwerking zich wellicht steeds vaker stellen, meent Koen. Een concreet voorbeeld is alvast ‘Randatlas’. Een bovenlokaal project, gesubsidieerd met Vlaamse middelen.
Randatlas. Klinkt alvast regionaal en intrigerend. Vertel.
Koen: De Rand rond Brussel is een plek waar veel culturen en gemeenschappen leven. Het project Randatlas gaat op zoek naar verbinding. Eerst willen we achterhalen hoe het is om in de Brusselse Rand te wonen. Drie jaar lang strijken De Kleine Expeditie vzw, Zender, Avansa en andere partners in 18 woonkernen neer met een tentenkamp. Alsemberg (plaats van onze ontmoeting vandaag), is de eerste stopplaats. Het kamp wil mensen uit de buurt samenbrengen om hun hun verhaal te laten doen. Alle inhoud komt in 2024 in een soort atlas terecht.
Ann: Inwoners komen ofwel spontaan op het kamp af, of De Kleine Expeditie gaat gericht op zoek naar verhalen. Met oog voor wie hier al 100 jaar familiegeschiedenis schrijft, maar even goed mensen die er nog maar net vertoeven. Mensen van dichtbij of hele verre stukken van de wereld. Zij vormen samen gemeenschap. Hoe doen ze dat? Hoe is een gemeente geworden tot wat ze vandaag is? Dat is het doel van de expeditie.
Koen: Dat zal 18 keer anders verlopen. We willen de methodiek niet te veel op voorhand afbakenen. Het is aan de begeleiders van het kamp om manieren te vinden om iedereen aan de praat te krijgen. Want er is nood aan onderling contact en vaak ontbreken geld, tijd en mensen om dit te doen.
Randatlas is een bovenlokaal project. Jullie eigen initiatief. Zie je nog veel potentieel in de streek?
Koen: cijfers heb ik niet bij de hand, maar Zender ondersteunt door die Vlaamse projectlijn mee bekend te maken. We begeleiden ook of verwijzen door waar nodig. We bekijken met de aanvrager welke ondersteuning mogelijk is.
Ann: We krijgen wel af en toe een vraag om partner te zijn in een bovenlokaal project. Vaak vertrekt die vraag toch eerder vanuit de beroepskrachten van een organisatie. Ik heb niet de indruk dat dit leeft bij verenigingen of vrijwilligers.
Wel is er een groot spanningsveld tussen heel lokaal initiatief en regionaal handelen. Het is zoeken naar evenwichtige manieren om daarmee om te gaan zodat je echt het verschil kan maken. Ann besluit: binnen gemeenten zijn er heel uiteenlopende noden en realiteiten. Dat resulteert in de eeuwige zoektocht tussen maatwerk en generiek handelen. Met die gedachte moeten we bewust blijven omgaan in de toekomst.
Nog veel werk op de plank dus komende jaren in een regio die zich duidelijk typeert als ‘uitdagend’.
Bovenlokaal project 'Randatlas'
