Beweegruimte voor middenveldorganisaties krimpt overal in Europa
woensdag 13 maart 2024
De conferentie ‘Shrinking space for civil society’ in Europe stelde scherp op wat middenveldorganisaties en de social profitsector in Vlaanderen al enige tijd voelen. De ruimte om hun ding te doen vanuit de eigen missie en op hun eigen manier, staat overal in Europa onder druk.
Op 1 maart organiseerden we samen met Beweging.academie en de Verenigde Verenigingen de conferentie Shrinking space for civil society in Europe.
Aanleiding was het keurslijf dat verenigingen in Vlaanderen steeds harder voelen knellen. En dat heeft vaak te maken met wetgeving met Europese wortels. Maar het ging ook verder, zo leerden ons de sprekers op de conferentie.
Socioloog en middenveldonderzoeker Stijn Oosterlynck schetste eerst de context waarin het Vlaamse middenveld ontstond, groeide en evolueerde. Daarbij benadrukte hij dat België een netwerksamenleving is, die traditioneel grote ruimte laat voor zelfinitiatief. Die ruimte kromp het voorbije decennium inderdaad doordat markt- en overheidsactoren meer ruimte gingen innemen, ten nadele van het middenveld. Denk aan de vermarkting van de residentiële ouderenzorg en de feitelijke verstaatsing van de integratiesector enkele jaren geleden. In vergelijking met vroeger heeft het Vlaamse middenveld dus effectief minder ruimte, al moet het gezegd dat het middenveld in veel andere Europese lidstaten er slechter aan toe is.
Recenter zijn er ook andere tendensen die de autonomie van middenveldorganisaties ondergraven. Zo neigt ook Vlaanderen naar een versterking van de uitvoerende macht en wordt de 'machtsdeling' met het middenveld geregeld publiek in twijfel getrokken. Veel sporen van 'illiberalisme' (= ondemocratische praktijken binnen formeel democratische instellingen en procedures) zijn er gelukkig nog niet in Vlaanderen maar die schemert wel door in de retoriek van sommige politici.
Alexandrina Najmowicz, secretaris-generaal van het European Civic Forum (ECF) en bestuurslid bij Civil Society Europe, verbreedde het perspectief naar Europa. Via de Civic Space Watch brengt het ECF al sinds 2017 de ruimte voor het middenveld in kaart. Dit instrument monitort de acties van overheden en andere actoren die de civiele ruimte belemmeren. Die 'civic space' is nochtans verankerd in Europese en internationale wetgeving is dus een recht van elke burger.
ECF identificeert 6 pijlers binnen die civiele ruimte.
- Een stimulerend institutioneel, politiek en sociaal-economische landschap;
- Een ondersteunend wettelijk en regelgevend kader voor burgerlijke vrijheden, namelijk vrijheid van vereniging, vreedzame vergadering en expressie;
- Safe space en de staatsplicht om burgers te beschermen;
- Een ondersteunend kader voor financiële levensvatbaarheid en duurzaamheid van maatschappelijke organisaties;
- Dialoog tussen de burgermaatschappij en regerende instanties;
- Veerkracht van de burgermaatschappij tegen uitdagingen m.b.t. democratie, rechtsstaat en fundamentele rechten.
Europa staat voor een stevige uitdaging als het over het beschermen van civiele ruimte gaat. Zeker in landen als Polen, Hongarije, en Griekenland staan activisten en journalisten onder druk, neemt de censuur toe en worden demonstranten steeds meer vastgezet. Kwetsbare groepen zoals etnische minderheden, LGBTQI+ gemeenschappen, en milieuactivisten krijgen er te maken met meer discriminatie en strengere wetten. Deze tendensen verspreiden zich snel naar andere Europese landen. Zo noemt Najmowicz de Franse wet die het 'respect voor de principes van de Republiek moet versterken'. In België kan gedacht worden aan de herziening van het strafwetboek met daarin enkele hoogst discutabele passages.
Najmowicz wijst er ook op dat het middenveld - onder meer door een daling van de financiering - het moeilijk heeft om samen een vuist te maken. Dit leidt tot versnippering en minder impact op het Europese niveau. Daarom pleit Najmowicz voor een versterkte samenwerking tussen middenveldorganisaties in Europa. Haar ECF formuleert vraagt kandidaat Europarlementsleden alvast om Civil Society Supporters te worden.
Mathieu De Poorter van CEDAG lichtte de Europese instrumenten en hefbomen toe die momenteel belangrijk zijn in het kader van die ruimte voor burgers en middenveld. Maar hij startte met een positieve noot. Zo blijkt uit de Eurobarometer van 2023 dat maar liefst 87% van de Europeanen middenveldorganisaties belangrijke spelers vinden voor het beschermen van democratische waarden. Vervolgens duidde hij de mogelijkheden die de richtlijn over een nieuw Europees statuut voor verenigingen die in verschillende landen actief zijn (ECBA-directive) in zich draagt. Er ligt ook een social economy package voor en vooral een -niet onomstreden- Defense of democracy package.
Politieke reflecties
Sandra Rosvelds (Beweging.net) ging tot slot in gesprek met Europarlementslid Kathleen Van Brempt (Vooruit) en Thomas Jans (Groen) en Liesbet Sommen (cd&v), beiden op de 2e plaats op de Europese lijst van hun partijen. Een zeer beknopte greep uit wat zoal de revue passeerde: Kathleen Van Brempt is bezorgd over de samenwerking binnen het Europees parlement na de verkiezingen. Ze verwijst ook naar de unanimiteit die nodig is in de Raad om de richtlijn rond het nieuwe statuut voor verenigingen erdoor te krijgen. Dat is vaak een 'recipe for disaster'.
Daarom pleit ze ervoor dat het gezamenlijke middenveld dit meteen bij het begin van de nieuwe Europese Commissie al op tafel legt, want dat zal veel tijd en masseerwerk vergen. Thomas Jans wijst de aanwezige verenigingen erop om bij hun beleidsbeïnvloeding die Europese Raad niet te vergeten en dus actiever verantwoordelijke Belgische ministers te benaderen. Liesbet Sommen stelt -daarin gevolgd door de anderen- dat de Vlaamse overheid verenigingen maximaal moet bijstaan om de administratieve last voor verenigingen te verlagen als ze Europese financiering aanvragen.
Interessante weblinks die aan bod kwamen
- https://civic-forum.eu/
- www.civicspacewatch.eu
- European elections campaign from European Civic Forum (psst, you can endorse!)
- ECBA Directive proposal: contributions to the EC public consultation (deadline: 8 April 2024); with the possible support of CEDAG
- Have your say portal of the EU: public consultations and feedback
- EU Presidencies: beEU citizen panel & dozen of decentralised citizen events (see all beEU events); HU Presidency and solidarity with HU CSOs & NPOs, …
- Helpdesk voor EU-funding (met focus op ESF+ en ERDF): https://eufunds4social.eu + concrete ondersteuningspagina. Later komen er nog tips en goede praktijken bij.
Hier kan je onze aandachtspunten en aanbevelingen lezen in aanloop naar de (Europese) verkiezingen. Op www.regulitis.be vind je heel wat koppijndossiers voor verenigingen, vergezeld van kant-en-klare oplossingen.
